De boom die leven geeft

Lieve vrienden,

De Toradja van Sulawesi zijn onder meer bekend vanwege de bouwstijl van hun huizen en hun begrafenisrituelen. Er stond nog een rondgang langs een aantal Toradjadorpen op het programma. En we zouden een begrafenisritueel bijwonen. De gids bracht ons naar een typisch Toradjadorp en leidde ons langs de prachtige huizen, gebouwd in de vorm van een schip, met een oplopende, spitse voor- en achterkant. Er waren volgens onze gids verschillende verklaringen voor deze typische architectuur en een daarvan luidde dat de Toradja ooit een zeevarend volk waren geweest dat eeuwen geleden met zijn schepen vanuit Sri Lanka de Indische oceaan was overgestoken naar Sulawesi.

Vroeger hadden de huizen een bamboedak, maar tegenwoordig waren de daken van golfplaat. Golfplaten daken hoefden minder vaak vernieuwd te worden. Sommige huizen waren bedoeld voor de opslag van rijst, in andere huizen werd ook echt gewoond. De gevels van de huizen waren prachtig versierd met houtsnijwerk, veelal afbeeldingen van buffels en andere dieren die van grote betekenis waren voor de Toradja. Voor de ingang van veel huizen stond een grote paal waarop soms wel dertig buffelhorens boven elkaar geplaatst waren. Horens die als het ware op elkaar gespietst waren.

We liepen verder, naar de rotsgraven die buiten het dorp gelegen waren. Voor de graven stonden poppen naast elkaar opgesteld, in een nis in de rotswand. Poppen die de overledenen voorstelden. Onder invloed van het christendom werden tegenwoordig de overleden meestal in de grond begraven, ‘ter aarde besteld’, maar tot in de jaren ’80 was het gebruikelijk om de overledene bij te plaatsen in het familiegraf in de rotswand. En als het familiegraf vol was moest er een nieuw graf uitgehakt worden. We kwamen onderweg iemand tegen die dat beroepshalve deed en met een houweel aan het bikken was in de keiharde rots. Hij deed er zes maanden over om een ruimte met een oppervlakte van zes vierkante meter en met een hoogte van anderhalve meter uit te houwen. Toen wij voorbijliepen zat hij juist te pauzeren in de opening van het bijna afgeronde graf, bedekt onder een laag grijs-zwarte gruis, terwijl een kretek-sigaretje lui naar beneden hing uit een van zijn mondhoeken. Hij maakte zich kennelijk geen zorgen over zoiets als stoflongen.

Sommige lijken werden in een kist bijgezet in een grot, waarbij de kist rustte op twee palen die in de wand van de grot waren gestoken. Soms ‘hingen’ er wel vier of vijf kisten boven elkaar, de bovenste op een hoogte van een meter of tien. We liepen zo’n grot binnen en zagen overal vermolmde kisten staan, omringd door schedels die lukraak op een hoop gegooid waren, zo leek het. En kisten die bedekt waren met ontelbare beenderen, groen uitgeslagen door vocht en schimmelvorming. We liepen met een toorts verder, steeds dieper de grot in. We plaatsten voorzichtig onze voeten op krakkemikkige loopplanken die kleine stroompjes overbrugden en we schuifelden over smalle, gladde paadjes tussen ruwe, vochtige rotswanden. Vanaf het hoge, onzichtbare plafond van de grot vielen koele druppels op onze bezwete gezichten. Onze stemmen klonken fluisterend en hol tegelijk. Op verschillende plekken zagen we poppen, die als het ware tot leven werden gewekt door het flakkerende licht van onze toorts. Het was een en al dood in deze grot. Een beklemmende, duistere omgeving, waar geen eind aan leek te komen. Maar ineens stonden we weer in het volle daglicht. Opeens zagen we weer de groene rijstvelden en de rijstboeren die kromgebogen de rijstplantjes aan het planten waren. Opeens stonden we weer in het volle leven.

De gids wilde ons nog een bijzonder graf laten zien, het boomgraf voor kleine kinderen. Het was een reus van een ficus-boom, waarin in de enorme stam kleine gaten waren gehakt, op verschillende hoogtes. Gaten waarin de lijkjes van overleden baby’s waren geplaatst, of van doodgeboren kinderen. De boom groeide gewoon door en gaf onderwijl kracht aan de dode lichaampjes, een kracht die ze konden gebruiken in hun nieuwe leven. De boom die leven gaf.

Liefs Frank